SQL Veritabanı Optimizasyonu

Veritabanı performansı, modern web uygulamalarının başarısında kritik bir rol oynar. Bu yazıda, SQL sorgularınızı optimize etmek için temel stratejileri inceleyeceğiz.

Neden SQL Optimizasyonu Önemli?

• Performans: Hızlı sorgu sonuçları
• Ölçeklenebilirlik: Büyük veri setlerinde verimlilik
• Kaynak Kullanımı: CPU ve bellek tasarrufu
• Kullanıcı Deneyimi: Daha hızlı uygulama

1. İndeks Stratejileri

Primary Key İndeksleri

-- Otomatik olarak oluşturulan primary key indeksi
CREATE TABLE users (
    id INT PRIMARY KEY,
    email VARCHAR(255) UNIQUE,
    name VARCHAR(100)
);

Composite İndeksler

-- Birden fazla kolonu kapsayan indeks
CREATE INDEX idx_user_email_status 
ON users(email, status);

-- Sorgu optimizasyonu
SELECT * FROM users 
WHERE email = 'test@example.com' 
AND status = 'active';

İndeks Kullanım İpuçları:

• WHERE clause'da sık kullanılan kolonlar
• JOIN işlemlerinde kullanılan foreign key'ler
• ORDER BY ve GROUP BY işlemlerinde kullanılan kolonlar

2. Sorgu Optimizasyonu

N+1 Problem Çözümü

-- Yanlış yaklaşım (N+1 problem)
SELECT * FROM posts; -- 1 sorgu
-- Her post için ayrı sorgu (N sorgu)
SELECT * FROM comments WHERE post_id = 1;
SELECT * FROM comments WHERE post_id = 2;
-- ... N kez tekrar

-- Doğru yaklaşım (JOIN kullanımı)
SELECT p.*, c.* 
FROM posts p
LEFT JOIN comments c ON p.id = c.post_id
ORDER BY p.id, c.created_at;

Subquery vs JOIN

-- Yavaş subquery
SELECT * FROM products 
WHERE category_id IN (
    SELECT id FROM categories 
    WHERE name = 'Electronics'
);

-- Hızlı JOIN
SELECT p.* 
FROM products p
INNER JOIN categories c ON p.category_id = c.id
WHERE c.name = 'Electronics';

3. WHERE Clause Optimizasyonu

İndeks Kullanımını Engelleyen Durumlar

-- Yanlış: Fonksiyon kullanımı
SELECT * FROM users 
WHERE UPPER(email) = 'TEST@EXAMPLE.COM';

-- Doğru: Direkt karşılaştırma
SELECT * FROM users 
WHERE email = 'test@example.com';

-- Yanlış: Leading wildcard
SELECT * FROM users 
WHERE email LIKE '%@gmail.com';

-- Doğru: Trailing wildcard
SELECT * FROM users 
WHERE email LIKE 'john%';

Veri Tipi Uyumluluğu

-- Yanlış: Veri tipi uyumsuzluğu
SELECT * FROM users 
WHERE id = '123'; -- id INT, '123' VARCHAR

-- Doğru: Uyumlu veri tipi
SELECT * FROM users 
WHERE id = 123;

4. LIMIT ve OFFSET Optimizasyonu

Büyük OFFSET Problemı

-- Yavaş: Büyük offset değeri
SELECT * FROM posts 
ORDER BY created_at DESC 
LIMIT 10 OFFSET 1000000;

-- Hızlı: Cursor-based pagination
SELECT * FROM posts 
WHERE created_at < '2025-01-01 00:00:00'
ORDER BY created_at DESC 
LIMIT 10;

5. Veritabanı Tasarım Optimizasyonu

Normalizasyon vs Denormalizasyon

-- Normalize edilmiş yapı
CREATE TABLE users (
    id INT PRIMARY KEY,
    name VARCHAR(100)
);

CREATE TABLE user_profiles (
    user_id INT,
    bio TEXT,
    avatar VARCHAR(255),
    FOREIGN KEY (user_id) REFERENCES users(id)
);

-- Denormalize edilmiş yapı (performans için)
CREATE TABLE users (
    id INT PRIMARY KEY,
    name VARCHAR(100),
    bio TEXT,
    avatar VARCHAR(255)
);

Veri Tipi Seçimi

-- Bellek tasarrufu için uygun veri tipleri
CREATE TABLE products (
    id INT UNSIGNED,           -- Negatif değer gerekmiyorsa
    price DECIMAL(10,2),       -- Para birimi için
    status ENUM('active', 'inactive'), -- Sınırlı seçenekler
    created_at TIMESTAMP       -- Otomatik güncelleme
);

6. Sorgu Analizi Araçları

EXPLAIN Kullanımı

-- Sorgu execution plan'ını görme
EXPLAIN SELECT * FROM users 
WHERE email = 'test@example.com';

-- Detaylı analiz
EXPLAIN ANALYZE SELECT u.*, p.* 
FROM users u 
LEFT JOIN posts p ON u.id = p.user_id 
WHERE u.created_at > '2025-01-01';

Slow Query Log

-- Slow query log'u aktif etme
SET GLOBAL slow_query_log = 'ON';
SET GLOBAL long_query_time = 2; -- 2 saniyeden uzun sorgular

-- Slow query'leri görme
SELECT * FROM mysql.slow_log 
WHERE start_time > NOW() - INTERVAL 1 DAY;

7. Caching Stratejileri

Query Cache

-- Query cache durumunu kontrol etme
SHOW VARIABLES LIKE 'query_cache%';

-- Cache'lenebilir sorgu yazma
SELECT SQL_CACHE * FROM products 
WHERE status = 'active';

-- Cache'lenmemesi gereken sorgu
SELECT SQL_NO_CACHE * FROM products 
WHERE created_at > NOW() - INTERVAL 1 HOUR;

Application Level Caching

# Redis ile caching örneği
import redis
import json

r = redis.Redis(host='localhost', port=6379, db=0)

def get_user_posts(user_id):
    cache_key = f"user_posts:{user_id}"
    cached_data = r.get(cache_key)
    
    if cached_data:
        return json.loads(cached_data)
    
    # Veritabanından veri çek
    posts = execute_query(f"SELECT * FROM posts WHERE user_id = {user_id}")
    
    # Cache'le (1 saat)
    r.setex(cache_key, 3600, json.dumps(posts))
    return posts

8. Monitoring ve Bakım

Performans Metrikleri

-- Aktif bağlantıları görme
SHOW PROCESSLIST;

-- Tablo boyutlarını kontrol etme
SELECT 
    table_name,
    round(((data_length + index_length) / 1024 / 1024), 2) AS 'Size (MB)'
FROM information_schema.tables 
WHERE table_schema = 'your_database'
ORDER BY (data_length + index_length) DESC;

-- İndeks kullanım istatistikleri
SELECT * FROM sys.schema_index_statistics 
WHERE table_schema = 'your_database';

Düzenli Bakım

-- Tablo optimizasyonu
OPTIMIZE TABLE your_table;

-- İndeks yeniden oluşturma
ALTER TABLE your_table DROP INDEX idx_name;
ALTER TABLE your_table ADD INDEX idx_name (column_name);

-- İstatistik güncelleme
ANALYZE TABLE your_table;

9. Pratik Öneriler

DOs (Yapılması Gerekenler):

• ✅ İndeks kullanın - Sık sorguladığınız kolonlar için
• ✅ LIMIT kullanın - Büyük sonuç setlerinde
• ✅ WHERE clause optimize edin - Erken filtreleme
• ✅ Veri tiplerini optimize edin - Uygun boyutlar
• ✅ Regular monitoring - Performans takibi

DON'Ts (Yapılmaması Gerekenler):

• ❌ SELECT * kullanmayın - Sadece gerekli kolonları seçin
• ❌ Gereksiz JOIN'ler - Sadece gerekli tabloları birleştirin
• ❌ Fonksiyon kullanmayın WHERE'de - İndeks kullanımını engeller
• ❌ Çok fazla indeks - INSERT/UPDATE performansını düşürür

10. Sonuç

SQL optimizasyonu sürekli bir süreçtir. Önemli olan:

1. Measure First - Önce ölçün, sonra optimize edin
2. Index Wisely - Doğru indeksleme stratejisi
3. Query Smart - Akıllı sorgu yazımı
4. Monitor Constantly - Sürekli izleme

Bu stratejileri uygulayarak veritabanı performansınızı önemli ölçüde artırabilirsiniz.

Kaynaklar

• MySQL Performance Tuning
• PostgreSQL Performance Tips
• SQL Server Query Optimization

---

Bu yazı SQL optimizasyonu konusunda temel bilgiler sunmaktadır. Veritabanı türüne göre spesifik optimizasyonlar farklılık gösterebilir.